- 1. Мәдениет пен ғылымдағы мұрасы
- 2. Жеңіске қосқан елеулі үлесі
- 3. атақты дәйексөзі
- 4. Танымал адамдар Сәтпаев туралы
- 5. Тиын мен маркалар
Қаныш Сәтбаевтың Мәдениет
пен Ғылымдағы Мұрасы
Қаныш Сәтбаевтың мұрасын тек инженерлік және геология ғылымдарымен шектеп қарау дұрыс емес. 1999 жылы оның 100 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО көлемінде атап өтілді, бірақ сол кезде де Қаныш Сәтбаевты дұрыс бағаламау жағдайлары орын алды. Қаныш Сәтбаевты зерттеу барысында оның ұлттық ғылым мен руханияттың көшбасшысы болғанын аңғардық. Қаныш Сәтбаевтың өнер, мәдениет, ғылым салаларына қосқан үлесі орасан зор.
Қаныш Сәтбаевтың өмірі мен қызметі ұлт руханиятының қалыптасуында маңызды рөл атқарды. Оның әдебиет, өнер, ғылымдағы іздері ұлт руханиятының тереңіне сіңген. Қаныш Сәтбаевтың өмірлік көзқарастары Алаш көсемдері Ахмет Байтұрсынов пен Әлихан Бөкейхановтардың ықпалымен қалыптасты. Оның ұлтжандылық қасиеті ана тәрбиесімен қатар, туған жерінің рухани байлығынан нәр алды.
Қаныш Сәтбаевты зерттеу жұмыстары соңғы жылдары күшейіп, бірнеше оқулықтар мен зерттеулер жарық көрді. ҚазҰТУ жанындағы ғылыми-танымдық орталық Сәтбаев мұрасын жинақтап, зерттеумен белсенді айналысуда.
Егер ХХ ғасыр басынан бастап ұлттық руханияттың қалыптасуын кезеңдерге бөлетін болсақ, екі ірі кезеңді атап өтуге болады: Алаш арыстары кезеңі және Қаныш Сәтбаев кезеңі. Бірінші кезеңде Әлихан Бөкейханов пен Ахмет Байтұрсынов сынды ұлт көсемдері тұрса, екінші кезеңнің көшбасшысы Қаныш Сәтбаев болды. Ахмет Байтұрсынов бастаған Алаш арыстары мен Қаныш Сәтбаев бастаған ғалымдар сол қиын-қыстау уақытта ұлтына адал қызмет етті.
Қаныш Сәтбаевтың өмірі мен қызметі қазіргі ұрпақ үшін үлкен үлгі. Ол тек ғылымда ғана емес, сонымен қатар ұлт руханиятында да зор рөл атқарды. Оның өнер мен әдебиетке, ұлттық мәдениетке қосқан үлесі, жастарды білімге тарту идеялары оның жан-жақты тұлға екенін көрсетеді. Ұлттық руханияттың дамуы үшін этнографияны терең білу қажет екенін Сәтбаев жақсы түсінді. Ол сегіз қырлы, бір сырлы адам ретінде кез келген мәселені жан-жақты талдай білді.
Қ.Сәтбаевтың рухани және ғылыми мұралары қазіргі жастарға үлгі болуы тиіс. Ол өз халқының мәдениеті мен тарихын терең түсінген, қазақ ұлтының рухани құндылықтарын жоғары бағалаған тұлға болды. Қ.Сәтбаевтың өмірлік жолы, оның ғылым мен өнердегі жетістіктері, ұлттық руханиятқа қосқан үлесі қазақ халқы үшін баға жетпес мұра болып табылады.
Қаныш Сәтбаев қазақ ұлтының рухани байлығын сақтап, оны дамытуға айрықша үлес қосты. Ол ұлт мәдениеті мен әдебиетінің, өнерінің дамуына зор ықпал етті. Сәтбаевтың өмірі мен қызметі қазіргі заман жастары үшін ерекше мәнге ие. Оның рухани мұралары қазіргі уақытта да өзекті, себебі ұлттың рухани құндылықтары қазіргі заманның жаһандану үрдістерінде де сақталуы керек. Сондықтан Қаныш Сәтбаевтың өмірі мен қызметі қазақ халқының рухани дамуының маңызды кезеңі ретінде есте қалуы тиіс.
Жеңіске қосқан
елеулі үлесі
Ұлы Отан соғысы кезінде Қ.И.Сәтбаевтың таланты айқын көрінді. Қазақстандағы геологиялық ғылымдар институтын басқара отырып, ол майданның қажеттіліктері үшін ресурстармен қамтамасыз етудің маңыздылығын түсінді. Оның күш-жігері марганец, темір және басқаларын қоса алғанда, қажетті металдардың кен орындарын зерттеуге және игеруге бағытталған. Украина мен Грузияда марганец көздерін жоғалтқаннан кейінгі қиын жағдайда Сәтбаев Қазақстанның Жезді ауданында кен орнын игеруді ұсынды, бұл жоғалған қорлардың орнын толтыруға және Орал мен Сібірдің металлургиялық зауыттарын қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.
Қиын жағдайларға қарамастан, Сәтбаев жауапкершілікті өз мойнына алып, кен орнын игере бастады, бұл марганец өндірісінің тез басталуына әкелді. Оның күш-жігерінің арқасында 1943 жылға қарай теміржол желісінің құрылысы аяқталды, бұл Кенді зауыттарға жіберуге мүмкіндік берді. Жезді кен орнының үлесі танктерге қажетті броньды болат өндірісі үшін маңызды болды. Нәтижесінде, Оралда танк өндірісі төмендеп қана қоймай, сонымен бірге өсті, бұл Гитлердің үмітсіздігін тудырды.
Сонымен қатар, Сәтбаев пен оның әріптестері Қазақстандағы басқа да стратегиялық маңызды ресурстарды барлаумен айналысты, бұл елге қорғаныс қажеттіліктері үшін қуатты Арсенал болуға мүмкіндік берді. Олардың күш-жігері майданға қажетті материалдарды қамтамасыз ете отырып, Қазақстанда жаңа индустриялық орталықтар құруға көмектесті. 1942 жылы Сәтбаевқа Жезқазған ауданының геологиясы бойынша еңбегі үшін Сталиндік сыйлық берілді және оның жұмысы жеңіске айтарлықтай үлес қосты.
Марапаттар мен сыйлықтар
Ленин Ордені
Сталин премиясы
Отан соғысы ордені
2-ші Ленин Ордені
3-ші Ленин Ордені
Ленин сыйлығы
4-ші Ленин Ордені
МЕНЕН ДЕ БИІК...”
1947 жылы Англияға сапар жасаған кеңес парламентарийінің ішіндегі қазақ ғалымына Ұлыбританияның экс премьер-министрі У.Черчилль қалжыңдап «Барлық қазақтар сіз сияқты сұңғақ, батыр тұлғалы ма?» деп сұрапты. Сонда академик Қ.Сәтбаев «О, жоқ, Черчилль мырза, қазақтардың ішіндегі ең кішісі мен, халқым менен де биік» деп жауап беріпті.
танымал адамдар
Сәтбаев туралы
«Сәтбаев – нағыз ғалымның үлгісі, ең қиын кезеңдерде де ғылымға және өз халқына адал болған»
Несмеянов Сәтбаевтың кәсіпқойлығын және оған қарсы әділетсіз айыптар тағылған ауыр кезеңдердегі еңбекқорлығын жоғары бағалады.
Академик Александр Несмеянов, КСРО Ғылым Академиясының президенті
«Каныш Сәтбаев — бұл Қазақстан ғылымын жаңа деңгейге көтеріп, оны әлемдік ғылыми қоғамдастықтың ажырамас бөлігіне айналдырған адам»
Курчатов Сәтбаевтың терең ғылыми білімді ерекше ұйымдастырушылық қабілеттермен ұштастыра білгенін атап өтті.
Игорь Курчатов, кеңестік физик, кеңес атом бомбасын жасаушы
«Сәтбаев Қазақстан даласын пайдалы қазбалар қоймасына айналдырған адам болды, соның арқасында тек республиканың ғана емес, бүкіл елдің өнеркәсібі дамыды»
Вавилов Сәтбаевтың геологияға қосқан үлесін және маңызды кен орындарын ашудағы рөлін атап өтті.
Академик Николай Вавилов, әйгілі кеңестік генетик және селекционер
«Сіз, мырза, тек ұлы ғалым ғана емес, сонымен қатар өз халқының нағыз жауынгері екендігіңізді көрсетесіз»
Сәтбаевпен кездесуі кезінде Черчилль оның келбетіне және жеке қасиеттеріне тәнті болды.
Уинстон Черчилль, Ұлыбританияның бұрынғы премьер-министрі
